Hoàng Cầm

Đôi dòng tiểu sử

Hoàng Cầm tên thật là Bùi Tằng Việt; lý do khá đơn giản: tác giả sinh năm 1922 tại thôn Phúc Tằng, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang (nay là Hà Bắc).
Ông ra đời và lớn lên trong tiếng hát quan họ tại vùng Kinh Bắc -- cái nôi văn hóa của đồng bằng Bắc Bộ\.
Tác phẩm tiêu biểu: các tập thơ Bên Kia Sông Đuống, Về Kinh Bắc, các kịch thơ Viễn Khách, Kiều Loan (Người Điên), Lên Đường, Men Đá Vàng...
Thơ Hoàng Cầm trau chuốt, giàu nhạc điệu, tình tứ, mang nặng dòng máu Quan Họ của quê ông.
Thi hứng của ông xoáy dọc xoáy ngang vào những Kinh Bắc, sông Đuống, Bát Tràng, Thuận Thành... Ông tự tạo cho mình một phong cách thi ca mới lạ dưạ trên nền tảng của từ vựng và phong tục cổ truyền.
Nhà phê bình Đặng Tiến gọi thơ Hoàng Cầm là "cuộc hôn phối hạnh phúc giữa tính dân tộc và tính hiện đại" với vẻ đẹp "truyền thống lung linh trong ngôn ngữ thơ mới, trẻ trung và hiện đại".

Lá Diêu Bông

Váy Đình Bảng buông chùng cửa võng
Chị thẩn thơ đi tìm

Đồng chiều

Cuống rạ

Chị bảo
Đứa nào tìm được Lá Diêu bông
Từ nay ta gọi là chồng






Hai ngày Em tìm thấy Lá
Chị chau mày


Đâu phải Lá Diêu bông

Mùa đông sau Em tìm thấy Lá
Chị lắc đầu


trông nắng vãn bên sông

Ngày cưới Chị


Em tìm thấy Lá

Chị cười xe chỉ ấm trôn kim

Chị ba con


Em tìm thấy Lá

Xòe tay phủ mặt Chị không nhìn


o0o

Từ thuở ấy


Em cầm chiếc Lá

đi đầu non cuối bể

Gió quê vi vút gọi

Diêu bông hời\...

...ới Diêu bông...!


-- Rét 1959

Bên Kia Sông Đuống

Em ơi! Buồn làm chi
Anh đưa em về sông Đuống
Ngày xưa cát trắng phẳng lỳ


Sông Đuống trôi đi
Một dòng lấp lánh

Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ

Xanh xanh bãi mía bờ dâu
Ngô khoai biêng biếc
Đứng bên này sông sao nhớ tiếc
Sao xót xa như rụng bàn tay


Bên kia sông Đuống
Quê hương ta lúa nếp thơm đồng
Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong
Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp
Quê hương ta từ ngày khủng khiếp
Giặc kéo lên ngùn ngụt lửa hung tàn



Ruộng ta khô
Nhà ta cháy
Chó ngộ một đàn
Lưỡi dài lê sắc máu

Kiệt cùng ngõ thẳm bờ hoang
Mẹ con đàn lợn âm dương
Chia lìa đôi ngả
Đám cưới chuột tưng bừng rộn rã

Bây giờ tan tác về đâu ?

Ai về bên kia sông Đuống
Cho ta gửi tấm the đen
Mấy trăm năm thấp thoáng


mộng bình yên

Những hội hè đình đám
Trên núi Thiên Thai
Trong chùa Bút Tháp
Giữa huyện Lang Tài
Gửi về may áo cho ai

Chuông chùa văng vẳng nay người ở đâu
Những nàng môi cắn chỉ quết trầu
Những cụ già phơ phơ tóc trắng
Những em xột xoạt quần nâu
Bây giờ đi đâu ? Về đâu ?

Ai về bên kia sông Đuống
Có nhớ từng khuôn mặt búp sen
Những cô hàng xén răng đen
Cười như mùa thu tỏa nắng
Chợ Hồ, chợ Sủi người đua chen
Bãi Tràm chỉ người dăng tơ nghẽn lối
Những nàng dệt sợi
Đi bán lụa mầu
Những người thợ nhuộm
Đồng Tỉnh, Huê Cầu
Bây giờ đi đâu ? Về đâu ?



Bên kia sông Đuống
Mẹ già nua còm cõi gánh hàng rong
Dăm miếng cau khô
Mấy lọ phẩm hồng
Vài thếp giấy dầm hoen sương sớm
Chợt lũ quỷ mắt xanh trừng trợn
Khua giầy đinh đạp gẫy quán gầy teo
Xì xồ cướp bóc
Tan phiên chợ nghèo

Lá đa lác đác trước lều

Vài ba vết máu loang chiều mùa đông

Chưa bán được một đồng
Mẹ già lại quẩy gánh hàng rong
Bước cao thấp trên bờ tre hun hút
Có con cò trắng bay vùn vụt
Lướt ngang dòng sông Đuống về đâu ?


Mẹ ta lòng đói dạ sầu

Đường trơn mưa lạnh mái đầu bạc phơ


Bên kia sông Đuống

Ta có đàn con thơ
Ngày tranh nhau một bát cháo ngô
Đêm líu díu chui gầm giường tránh đạn
Lấy mẹt quây tròn
Tưởng làm tổ ấm
Trong giấc thơ ngây tiếng súng dồn tựa sấm
Ú ớ cơn mê
Thon thót giật mình
Bóng giặc dày vò những nét môi xinh

Đã có đất này chép tội
Chúng ta không biết nguôi hờn


Đêm buông xuống dòng sông Đuống
-- Con là ai ? -- Con ở đâu về ?



Hé một cánh liếp

-- Con vào đây bốn phía tường che
Lửa đèn leo lét soi tình mẹ
Khuôn mặt bừng lên như dựng giăng
Ngậm ngùi tóc trắng đang thầm kể
Những chuyện muôn đời không nói năng
Đêm đi sâu quá lòng sông Đuống
Bộ đội bên sông đã trở về
Con bắt đầu xuất kích
Trại giặc bắt đầu run trong sương
Dao loé giữa chợ
Gậy lùa cuối thôn
Lúa chín vàng hoe giặc mất hồn

Ăn không ngon
Ngủ không yên
Đứng không vững
Chúng mày phát điên

Quay cuồng như xéo trên đống lửa
Mà cánh đồng ta còn chan chứa
Bao nhiêu nắng đẹp mùa xuân
Gió đưa tiếng hát về gần
Thợ cấy đánh giặc dân quân cày bừa
Tiếng bà ru cháu buổi trưa
Chang chang nắng hạ võng đưa rầu rầu
"À ơi\... cha con chết trận từ lâu
Con càng khôn lớn càng sâu mối thù"
Tiếng em cắt cỏ hôm xưa
Hiu hiu gió rét mịt mù mưa bay
"Thân ta hoen ố vì mày
Hờn ta cùng với đất này dài lâu\..."

Em ơi! Đừng hát nữa! Lòng anh đau
Mẹ ơi! Đừng khóc nữa! Dạ con sầu
Cánh đồng im phăng phắc
Để con đi giết giặc
Lấy máu nó rửa thù này
Lấy súng nó cầm chắc tay
Mỗi đêm một lần mở hội
Trong lòng con chim múa hoa cười


Vì nắng sắp lên rồi
Chân trời đã tỏ
Sông Đuống cuồn cuộn trôi
Để nó cuốn phăng ra bể
Bao nhiêu đồn giặc tơi bời
Bao nhiêu nước mắt
Bao nhiêu mồ hôi
Bao nhiêu bóng tối
Bao nhiêu nỗi đời


Bao giờ về bên kia sông Đuống
Anh lại tìm em
Em mặc yếm thắm
Em thắt lụa hồng
Em đi trảy hội non sông
Cười mê ánh sáng muôn lòng xuân xanh.


-- Việt Bắc, tháng 4, 1948

Ngã Ba Sông

Mắt em đi suốt vòng thân phận
Chỉ được quay về lúc lệ rơi\.
Hồn em thả hết nguồn thi tứ
Chỉ được bừng lên lúc miệng cười\.
Thì... ngã ba sông... Ba hướng thuyền.
Hướng nào khôn, dại, hướng nào điên ?
Liệu còn một hướng ta bơi đứng.
Vót cánh mai vàng xập sóng đen.

Vừa khi vuốt tóc nhìn chênh bến.
Chợt thấy dài xanh ngất nước mây\.
Hoa khô xây bậc cho thềm ngọc.
Một phím đàn đôi bốn cánh bay\.
Ngự đỉnh dài ánh nguyệt xuyên xanh.
Đón chào nữ chúa khóc vô thanh.
Hỏi thăm ai nấc rung hoàn vũ ?
Ba ngã sông cùng đáp: chính anh !

Đêm Liên Hoan

Anh ơi ! Đêm nay đầu người nhấp nhô như gợn sóng
Đang trào lên sức sống muôn đời
Niềm vui bát ngát trăng soi
Mảnh trăng úa máu chân trời Việt Nam
Đêm Liên Hoan ! Trời ơi, đêm Liên Hoan !
Đầu người nhấp nhô như sóng bể ngang tàng
Ta muốn thét như vỡ toang lồng ngực
Vì say sưa tình thân thiết Việt Chính Đoàn
-- Anh từ phương nào lại ?
-- Tôi từ đất dấy lên
Anh có nghe ngọn thủy triều Đông Hải
Đang hờn ghen cùng thúc máu triền miên
Thúc máu không tên dội tràn bốn nẻo
Cỏ không gầy, cây không già, hoa không héo
Ngàn năm đất nước vững bền
-- Anh từ phương nào lại ?
-- Tôi từ đất dấy lên
Chúng ta cùng một mẹ hiền
Lúa thơm bầu sữa bông mềm áo tơ
Chúng ta chung một mối thù
Gươm tung uất hận đạn vù đắng cay
-- Anh đi từ đâu đến đó ?
-- Tôi đi giết giặc đây
Đêm nay gặp bạn cùng nhau chén
Máu giặc đang nồng ta phải say
Đây ruộng đồng Trung Nam
Kia núi rừng Việt Bắc
Cỏ cây đang căm hờn như vùng lên đuổi giặc
Tôi với anh gặp nhau trong ngày hội Liên Hoan
Tay bắt tay, mừng trên giải đất Việt Nam
-- Gia đình anh ở đâu ?
-- Mẹ hiền tôi đã khuất
Nhưng trước khi nhắm mắt
Mẹ mừng cho đàn con
Máu tôi mai sẽ chảy
Trôi phăng hết kiếp ngựa trâu
Xương tôi, tôi bắt nên cầu
Cho đàn con bước lên lầu Tự Do !
-- Anh giết bao nhiêu giặc mà mắt anh long lanh ?
-- Mời anh lên rừng xanh
Hỏi những cành lá biếc
Rừng âm u đang tưng bừng mở tiệc
Bằng thịt, xương và máu của quân thù
-- Trong tiểu đội anh, những ai còn ai mất ?
-- Không, không ai còn ai mất
Ai cũng chết mà thôi !
Kẻ trước người sau lao vào giặc
Giữ vững ngàn thu một giống nòi
Dù cho thịt nát xương phơi
Cái còn vĩnh viễn là người Việt Nam !

Đêm Liên Hoan, trời ôi, đêm Liên Hoan !
Đầu người nhấp nhô như sóng vỗ ngang tàng
Ta muốn thét cho vỡ toang lồng ngực
Vì say sưa tình thắm thiết Việt Chính Đoàn
Người bạn mến thương ơi !
Nắm chặt lấy tay tôi
-- Kìa, sao anh lại khóc ?
-- Tôi quá mừng anh đó thôi !
Lần thứ nhất trên đời
Tôi quay cuồng nhảy múa
Giặc kia ơi ! Không bao giờ còn nữa
Ta đếm từng ngày
Ta trông từng phút, ta đợi từng giây
Lửa hờn nghi ngút chờ người đêm nay
Chờ người đến đây
Ta băm, ta giết !
Giặc kia phải chết
Núi đồng phơi thây
Anh đi hỏi núi
Anh về hỏi cây
Anh hỏi biển rộng
Anh hỏi sông dài
Anh hỏi ngô non
Anh hỏi lúa bé
Anh đi hỏi già, về nhà hỏi trẻ
Rằng ta là Việt Chính Đoàn
Đêm nay say tiệc liên hoan
Ngày mai xé xác moi gan quân thù !
Tiệc liên hoan lại tưng bừng hiển hiện
Giữa đoàn quân bách chiến
Đổ về thủ đô như nước vỡ bờ !
Từ mũi Cà Mau cho đến biên giới Lạng
Từ nắng sớm Sơn La cho đến mưa chiều Vạn Tượng !
Muôn đội đội hùng binh phất phới cờ bay
Đoàn quân bách chiến đi suốt đêm ngày
-- Mẹ ơi ! Con đã về đây !
Chị hiền từ tốn đưa tay đón mừng...
...Anh ơi ! Anh tỉnh lại
Nước mắt tôi rưng rưng
Hình như tôi đã mơ màng
Phải rồi, anh Việt Chính Đoàn
Đêm nay say tiệc Liên Hoan
Ngày mai xé xác moi gan quân thù
Bao giờ thu lại tới thu
Liên Hoan bừng nở bốn mùa Non Sông !

Hội Yếm Bay

Huyền Sử
Yếm hãm xuân tình em hé đôi
Ngồi bên Liễu Hạnh nhếch môi cười


Em phải quỳ run xe tóc lạnh
Từ nay giải yếm cấm buông lơi
Buồn pha lê thiên hư đổ vỡ
Trời phạt may ra hiểu lẽ người


Chị Liễu liều ném tan chén ngọc
Mù xanh thủng đáy chúa tiên rơi
Còn em đày xuống làm thi nữ
Tay trói chân cùm chợt biết vui


Bỗng có đêm vàng yêu mải miết
Biết đâu là đất nhớ đâu trời
Tinh mơ chợt thấy trần như lá
Ngợp chớp toàn thân những mắt người


Vội tìm chiếc yếm vua cha dặn
Định dấu bầu men lánh nẻo xa
Ngất núi ô kìa anh vỗ nhịp
Bay cờ triệu yếm ríu ran ca


Ngũ sắc chen nhau cầu lễ hội
Nuột nà cởi bỏ áo hoa khôi
Em không buộc thắt lưng thon nữa
Thả búp tròn căng nuột ấy\... ơi !


Nguồn sống tuôn thơm nhựa ứa đầy
Một chiều khổ cực bốn chiều say
Đã phanh yếm mỏng thì quăng hết
Những nếp xiêm hờ giả bộ ngây


Hương ngát em lồng kín cõi anh
Yếm đào trút lại phía vô linh
Đung đưa gác lửng nghênh xuân ấy
Đôi núm hồng em nở hết mình.

Một Lời Quan Họ

Một Lời Quan Họ

Có mấy dòng sông vòng chảy ngược
Mà em xuôi mãi xuống Tào Khê
Đến đâu là cõi không đầy ải
Đôi mảnh hồn ngây lạc lối về

Cứ đuổi tìm nhau
nhầu bến tạnh
Đắm dòng sông vắng
lặng luồng mê
Em buồn ngủ lắm
Anh còn thức
Tìm mắt em thẳm nhớ chưa về


Thôi đợi sang chiều sương rủ khói
Lơ thơ che mặt thẹn sông Cầu
Một lời quan họ bay lên dốc
Anh chớ dìm em đêm nén đau\.

Nước Sông Thương

Em vắt quả cam vàng đầu ngọn sông Thương
Mắt tròn cối xay
Chẳng bao giờ ngủ trước sao mai

Ngày Chị bảo Em quên


Tranh tố nữ long hồ gián nhấm
mất chân đi
má đội tổ tò vò

Cuốn chiếu xa rồi

thơ thẩn vách chiêm bao

Ngày Chị bảo Em quên


Con bạc má lại về cành chanh
thương Em hay giận Em chả biết

Ngày Chị bảo Em quên


Tắm sông Thương không mát
Lên ngọn Kỳ Cùng vục nước rửa chân

không mát

Về đuôi mắt xưa nước suối Cam Lồ


không mát

Ngày Chị bảo Em quên
Em tơ tưởng sao bắt Em đừng nhớ


Tha cho Em


Tha Em

"Sông Thương nước chảy đôi dòng..."

Cây Tam Cúc

Cỗ bài Tam cúc mép cong cong
Rút trộm rơm nhà đi trải ổ
Chị gọi đôi cây

Trầu cay má đỏ

Kết xe hồng đưa Chị đến quê Em

Nghé cây bài tìm hơi tóc ấm
Em đừng lớn nữa Chị đừng đi
Tướng sĩ đỏ đen chui xấp ngửa
Ổ rơm thơm đọng tuổi đương thì


Đứa được


chinh truyền xủng xoẻng

Đứa thua

đáo gỡ ngoài thềm

Em đi đêm tướng điều sĩ đỏ
Đổi xe hồng đưa Chị đến quê Em

Năm sau giặc giã
Quan Đốc đồng áo đen nẹp đỏ
Thả tịnh vàng cưới Chị


võng mây trôi

Em đứng nhìn theo Em gọi đôi


-- Rét 1959



** Bài này còn một câu kết khác:

Một chiếc xe đen đi chân trời

Tình Cầm

Nếu anh còn trẻ như năm cũ
Quyết đón em về sống với anh
Rồi những chiều vàng phơ phất lại
Anh đàn, em hát níu xuân xanh

Nhưng thuyền em buộc bên sông hận
Anh chẳng quay về với trúc tơ
Ngày tháng Tỳ Bà vương ánh nguyệt
Mộng héo bên song vẫn đợi chờ


Có mây bàng bạc gây thương nhớ
Có ánh trăng vàng soi giấc mơ
Có anh ngồi lặng so phím cũ
Mong chờ em hát khúc xuân xưa


Nếu có ngày nào em quay gót
Lui về thăm lại bến thu xa
Thì đôi mái tóc không xanh nữa
Mây bạc, trăng vàng vẫn thướt tha\...

Chuyện Trăm Năm

Tặng Trịnh Công Sơn
Anh đứng đây là đâu
Em cười như lá mỏng
Khép cửa vào chiêm bao


Anh đứng đây là đâu
Em nói như gió nghẹn
Chiều nghiêng mây Thị Mầu


Anh đứng đây là đâu
Em nhìn như mưa trắng
Năm năm bay ngang đầu


Anh đứng đây là Em.

Đêm Thổ

Cúi lạy mẹ con trở về Kinh Bắc
Chiều xưa giẻ quạt voi lồng
Thân cau cụt vẫy đuôi mèo trắng mốc
Chuồn chuồn khiêng nắng sang sông

Đê mười tám khúc Văn Giang
Chuông Bách môn đổ xô gò má
Mây thành thổi lửa
Nẻo Đông Triều khép mở gió kỳ lân
Chớp rạch dáng tiên vén xiêm xõa ngủ
Thoắt chìm
Gấu đẩy đá Thiên thai
Đi đâu


Tràng mày xếch vòng cung


bắn nát chiều mai ráng đỏ

Châu chấu ma vờn cổ yếm xây

Không gặp người quen
hờ
ngõ cũ


Đêm xuống
làm lầu hoang
Trò chuyện gì ai đâu
Mồ tháng giêng mưa sũng
Đằm ca dao sáo diều chiều lịm tím lưng trâu


Bưởi Nga My sao Mẹ bắt đèo bòng

Quả Vườn Ổi

Nằm trên bãi cát thư tâm
Sông nước sinh thuyền Em đẩy tới
Có gió có buồm có dòng có lái
Trách gì ai xô giạt đến bờ hoang

Em mười hai tuổi tìm theo Chị
Qua cầu bà Sấm bến cô Mưa
Đi\...



Ngày tháng lụi tìm không thấy

Giải yếm lòng trai mải phất cờ

Cách nhau ba bước vào Vườn Ổi
Chị xoạc cành ngang


Em gốc cây

-- Xin chị một quả chín !

-- Quả chín quá tầm tay

-- Xin chị một quả ương !

-- Quả ương chim khoét thủng

Lẽo đẽo Em đi vườn mai sau
Cúi nhặt chiều mưa dăm quả rụng

Cỏ Bồng Thi

Chị đưa Em đến bến này
Cheo leo mỏm đá

Trước vực
Sau khe
Thòng lọng tơ gì quấn gót
Tua khăn buông còn buộc búp hoa lan


Ù ù gió thổi
Em vọng ai đâu mà hóa đá


Không trói mà không đi
không canh gà
không thu không
Mắt không mở
đừng khép
Kìa dây muốn dại kín Em rồi


Lắc đầu hoa tím rụng
ngó rừng xanh Em hỏi ngọn nguồn


Biết rồi
Thôi

nghe hoa tím hát

Ngày mười bảy tuổi
Chót chơi đố cỏ Bồng Thi
Cỏ Bồng Thi phải cheo leo mỏm đá
Ù ù gió thổi
Không canh gà
Không thu không

Tắm Đêm

Em gánh gạo về dinh phú hộ
Nứt vai thành sẹo lá lan đao

Em chở nứa sang bờ duyên phận
Tay đóng bè chân xuôi thác ghềnh
Tuổi đã rách vá gì cho kịp
Da mỡ đông tuốt sẹo ngang thân


Tung tóe dội gầu trăng nước giếng
Mát lùa kẽ tóc
Còn bủn rủn sẹo ngang sẹo dọc
Vắt áo nghe thầm tiếng vải kêu


Dòng dây vục mãi đêm hồ tinh


Ấp vú mình trần con dế trũi

Cành tre trải áo nép thân hình
Phấn mùa trăng thoa mờ sẹo tuổi



Ai rình Em
Ai ngó Em

Chợt rùng mình níu đêm đồng lõa
Gai đâm xiên mười ngón ân tình