PHỤ LỤC

LƯ SƠN MẠCH PH�

của Nguyễn Đ�nh Chiểu
(Bệnh cơ b�t yếu tổng mạch)

Từng nghe :
Mạch l� nhiệm m�u
Bệnh cơ kỳ th�
D� mu�n h�nh biểu hiện rối ren,
Đem b�t yếu t�m th�u đầy đủ.
Xem mạch tượng Ph� trầm để ph�n biệt biểu l�; c� lực l� thực, kh�ng lực l� hư;
Đếm nhịp đi tr� s�c để biết nhiệt h�n; dương chứng th� to, �m chứng th� nhỏ.
Mạch sắc d�ng đi ngưng trệ, hẳn tinh thương huyết k�m chi đ�y
Mạch hoạt nhịp chạy trơn tru, chắc kh� động đ�m sinh ch�nh đ�.
Loại mạch dương : ph� đại hoạt s�c, phải n�n dương để bảo trợ cho �m;
Loại mạch �m : s�c tiểu trầm tr�, n�n chế h�n để bổ �ch cho hỏa.
Mạch ba bộ thấy đều ph� đại m� ki�m s�c : chứng tr�ng dương ch� loạn cuồng;
Mạch s�u bộ thấy đều trầm tiể lại ki�m tr� : chứng tr�ng �m ch�n tay lạnh gi�.
Ng�i dương thấy �m mạch biểu lộ, đ� l� �m lấn tới dương cơ;
Ng�i �m m� dương mạch hiện h�nh, ch�nh l� dương tr�n v�o �m sở.
Mạch trầm tiểu : tổn thương v� thấp; tr� : h�n, s�c : nhiệt, phải ph�n chia.
Mạch ph� đại : cảm mạo v� phong ; sắc : huyết, hoạt :đ�m, n�n hiểu r�.
Nơi Kh� khẩu mạch ph� trường đại : nội thương kh� huyết hư hao.
Ch�n Nh�n ngh�nh mạch mạnh kh�c thường : ngo�i l� b� phu cảm thụ.
H�n th� �n, nhiệt phải d�ng lương ;
Thực th� tả, hư th� phải bổ.
Muốn tường mệnh sống th�c ra sao,
Phải biết mạch thực hư cho tỏ ;
Ph�m bệnh nhiệt m� mạch tr� ki�m tiểu : mệnh kh�n tho�t khỏi ; đến chứng ph�t cuồng, ung độc cũng đ�ng h�i h�ng.
C�c chứng h�n m� mạch trầm ki�m sắc : bệnh chẳng hề lo; d� tả lỵ lậu băng thảy đều thanh thả.
Bệnh đ� l�u, ph� đại đ�ng ngờ ;
Bệnh mới mắc, liểu trầm n�n sợ.
Trước khi đẻ mạch n�n hoạt đại ; nhược bằng sắc tiểu chẳng hay.
Sau khi sinh mạch cốt tiểu trầm ; nếu thấy hồng dại l� dở.
Người trai tr�ng phải cần hoạt đại, nếu sắc liểu mệnh chẳng l�u d�i,
Cụ gi� nua đ�ng lẽ tiểu trầm, nếu ph� đại thọ gần hết số.
Tiết xu�n hạ kh� dương đương thịnh, mạch n�n hồng đại, m� liểu trầm ch�nh thực suy đồi,
M�a thu đ�ng kh� �m dương sinh, mạch phải liểu trầm thấy hoạt dại mắc v�o bệnh khổ
Chứng sống th� thời với mạch thuận xu�i,
Chứng chết th� mạch với thời tr�i trở.
Chứng ngất bởi do đ�m uất, mạch ba bộ tuy rằng ngừng tuyệt, c� thể hồi sinh,
Người gầy da thịt r�c kh�, mạch s�u bộ dẫu c� điều ho�, kh�ng h�ng cứu gỡ.
Mạch hiện lo l� t� thịnh bệnh tiến : cghứng t�ch tụ mạch n�y chẳng ngại, chứng hư lao th� mạch ấy chẳng l�nh.
Mạch đập nhỏ l� kh� yếu dương suy ; chứng hư tổn mạch đ� th� l�nh, chứng t�ch tụ mạch n�y th� dữ.
Sắc với mạch thuận chiều, ch�nh thực điềm vui,
Sắc với mạch tr�i đường,đ� l� chuyện gở.
Ngo�i ph� s�c m� trong rỗng tuếch : �m l�a dương tho�t d� chừng.
Thốn trầm tr� m� x�ch tuyệt kh�ng : �m tho�t dương c� biểu lộ,
Tiết xu�n mộc kh� can dương thịnh, hồng hoạt th� tốt, đỏa sắc kh�ng hay.
Buổi thu kim kh� phế hợp thời, nhỏ nhẹ th� ưa, đại hồng chẳng kh�.
Hạ : thuộc hỏa ứng v�o t�m mạch, gh�t nhỏ ch�m m� th�ch đại ph�.
Đ�ng : h�nh thuỷ hợp với thận kinh, gh�t hoạt đại m� ưa ch�m nhỏ.
Mạch ho�n đại hợp v�o tứ qu�, hoạt trường l� mạch tr�i m�a;
Mạch vượng sinh ứng với ngũ h�nh, thừa khắc l� điều chẳng th�.
Khi tr� khi s�c l� mạch quỷ y�u;
L�c đoản l�c trường ch�nh d�ng ma cơ.
Cơ nguy dương tho�t ; mạch thốn chẳng c�n ;
Điềm dữ �m vong : mạch x�ch kh�ng c�.
Qu� tr� hay qu� s�c : mạch h� du, ốc lậu đều thuộc chứng nguy
Qu� hoạt hoặc qu� nhanh : mạch tước tr�c, dũng tuyền cũng lo�i bệnhkh�.
Mạch tượng d� tr� s�c hay đại tiểu, nhưng kh�ng th�i qu� hay bất cập l� vị kh� h�y c�n ;
Mặch tượng m� �m �i lại điều h�a, nếu kh�ng qu� ph� hay qu� trầm l� mạch b�nh ch�ng đỡ.
Phải xem c� lực hay kh�ng ?
N�n x�t c�n thần chăng chớ !
Mạch v� bệnh hợp t�nh, bệnh d� nguy nhưng chữa dễ d�ng
Chứng với mạch tr�i chiều, chứng dầu dễ kh� bề xoayxở.
Hướng Nam Bắc năm n2o kh�ng ứng, n�n x�t cho tường;
Người b�o gầy mạch hợp ph� trầm, phải ph�n cho tỏ.
B�t yếu đ� r�nh,
Mu�n bệnh đều r�.
Chứng �m tuyệt chết ở buổi thu đ�ng,
Chứng dương tuyệt chết ở m�a xu�n hạ.
Dương tuyệt th� ban ng�y ti�u vong,
�m tuyệt th� ban đ�m t�n tạ.
Thăng gi�ng chẳng đều, �m dương l�a tho�t : chỉ trong một th�ng qua đời,
Đập ngừng c� mức, nhịp độ r� r�ng : sẽ hưởng trăm năm tuổi thọ.
Đ� ph� dại lại c�n qu� s�c : loại độc dương rất phải đề ph�ng;
Đ� tiểu trầm m� lại qu� tr� : chứng c� �m liệu m� lo giữ.
Năm đ�ng ứng, mạch kh�ng tương ứng : tạng bị suy m� dương kh� hư hao.
Nhịp chẳng r�nh, mạch chạy l� r� : huyết bị h�n n�n dương kh� ngưng tụ,
Ph�p mấu chốt do l�ng lĩnh hội, hợp th�u chủ kh�ch đ�i đường,
�c qu�n th�ng lưu � x�t suy, r�nh mạch ch�nh t� mọi chỗ.
S�u bộ mạch thảy đều rất s�c, c� nhịp ngừng l� h�n kh� triền mi�n.
Ba bộ mạch tuy thấy rất tr�, c� nhịp động l� nhiệt l� rực rỡ
Danh tuy chia gọi t�m đường,
thực cũng quy về một ngả.
Lẽ thực hư th�ng hiểu đ� tinh vi,
Cơ sinh tử quyết đo�n kh�ng nghị ngờ.
 

Người sưu tầm nguy�n bản bằng chữ H�n :
Nguyễn Trung H�a
Người dịch : Nguyễn văn B�ch