NĂM MÙI NÓI CHUYỆN VỀ DÊ

                                                                                                       Lương y Nguyễn Kỳ Nam

                                                                                                                             Phó chủ tịch Hội Đông y – Hội Châm cứu

                                                                                                                                                      Tỉnh Cà Mau

       Năm  nay là năm Ất Mùi (ất Vị) Tuổi mùi là tuổi con Dê. Ngoài loại dê nhà tức loại gia súc, ở miền rừng núi còn có một giống dê rừng mang tên là Sơn Dương, sắc lông màu vàng sậm, còn dê nhà thì lông trắng, đen, hoặc trắng có đốm đen. Tiếng kêu của dê là ''be be he he ''. Đặc biệt của loài dê là dê đực hoặc dê cái đều có râu và có sừng,  Dê đực có sừng rỗng, Dê cái có vú và cho sữa. Một loại sữa đặc biệt ngon và bổ hơn hết. Người ta dùng sữa dê để làm phó mát., Thịt dê cũng là thức ăn ngon và bổ qua các món ăn nổi tiếng như Cari dê Ấn Độ, lẫu dê, dê tay cầm. dê bảy món, rượu tiết dê .

       Trong dân gian từ “Dê” luôn là đề tài có tính  trào lộng, qua truyền khẩu xin ghi lại một vài hiểu biết về danh từ Dê:

- “Cọp dê” (copier). Khi học sinh ngồi cạnh nhau lén xem bài thi của bạn

- “Nhà quê, thấy cứt dê hô thuốc tễ'' là câu người dân thành thị tỏ ý chê bai người dân nông thôn.

- "Bán bò tậu ruộng mua dê về cày " Mỉa mai sinh hoạt hằng ngày, không biết tính toán. 

- "Cà kê dê ngỗng" ám chỉ người ăn không ngồi rồi, dài dòng, huyên thuyên chuyện vặt, vớ vẩn.

- "Giàu nuôi chó, khó nuôi dê, không nghề nuôi ngỗng" Chứng tỏ nuôi dê không tốn kém, không cần chuồng trại, các vùng núi chỉ cần thả dê sống trên núi đồi không tốn thực phẩm

- "Máu bò cũng như tiết dê" Người ta ăn tiết canh dê không ai ăn tiết canh bò, ám chỉ người không rõ ràng trong các vần đề.

- "Treo đầu dê bán thịt chó“  Chỉ người nói một nơi, làm một nẻo, gian lận trong việc làm ăn..

- "Dương chất hổ bì " Chất là chất dê, da là da cọp. Dùng bề ngoài loè loẹt, giả dối để lừa bịp che đậy thực chất xấu xa bên trong.

       Từ Dê còn ghép với nhiều từ nhiều  từ không đẹp để gán cho những người  sàm sỡ với phụ nữ đại loại như :
- Dê già, Dê cụ, Dê chúa: Chỉ già không nên nết, già mà còn chọc ghẹo gái, nổi tiếng nhất trong sách xưa có Ông Trượng dê  nàng Tiên Bửu chèo đò .

- Dê đạo lộ: Chỉ những người không đứng đắn  trêu chọc phụ nữ, một cách khiếm nhã và sỗ sàng :                        

                      Hỡi cô mặc áo yếm hồng
              Đi trong đám hội, có chồng hay chưa ?

  hay:            Cô kia, má đỏ hồng hồng
              Cô chưa lấy chồng còn chờ đợi ai ?

  hoặc :        Ngó lên mây trắng, mây xanh
              Ưng ai cũng vậy, ưng anh cho rồi!

- Dê xồm : Những ông già có bộ râu cạnh hàm dưới, giống hệt như râu dê, mà tính tình hay ve vãn với phụ nữ, nên bị phỉ báng :
               Dê xồm ăn trái khổ qua
          Ăn nhằm đậu đũa, chết cha dê xồm !                                                                                                             

     Nhân vật Bùi Kiệm trong Lục Vân Tiên mà Đồ Chiểu đã tả :
               Con người Bùi Kiệm máu dê
          Ngồi trơ bộ mặt, như dề thịt trâu.

Con Dê trong thơ ca :

      Ai sinh vào năm dê đều mang tuổi Mùi. Đây là hình ảnh một chú dê:
                               Tuổi Mùi là con dê chà
                        Có sừng, có gạc, râu ra um sùm.   (Vè 12 con giáp)
      Người ta ăn thịt dê quanh năm, nhưng tết đến, món dê cũng được chọn là một thực đơn quí.   

                             Năm Ngọ, mã đáo thành công
                        Năm Mùi, dê béo, rượu nồng phủ phê     (Vè miền quê)

   Thói dê của người  tình ái lung tung bị người đời nguyền rủa khá nặng nề.
                        Phụng hoàng đậu nhánh sa kê

                        Ông thần không vật mấy thằng dê cho rồi.   (Ca dao)

     Trong các trò chơi dân gian có trò chơi "bịt mắt bắt dê" hào hứng, sôi nổi. đối với các cô cậu thanh niên, thiếu nữ là một dịp để tiếp cận đụng chạm vui đùa với nhau.
                        Giả vờ bịt mắt bắt dê

                        Để cho cô cậu dễ bề... với nhau     (Vè).

Tại sao gọi Dê là thầy là sư phụ ? 

      Chuyện gọi Dê đực là Thầy hay là Sư phụ chỉ có tính cách nửa đùa, nửa thật, vừa bái phục mà cũng vừa ngạo nghễ, bởi vì sáng sớm chủ nông trại vừa mở cửa cổng, thì dê đực xông ra trước án ngữ lối đi, dê cái nào muốn bước qua, phải để cho dê đực thỏa mãn tình dục. Đến khi chiều về thì cũng phải như vậy. Chứng tỏ dê đực có sức khỏe phi thường. Cũng vì vậy mà dân ta thường hay Dê là Thầy là Sư phụ ! Nhà có tiệc mà đãi thịt dê, thì chủ nhà nói ăn thịt Sư phụ.

Nguyên nhân nào số 35 lại liên quan đến con Dê ? 

      Trước năm 1975, ở Sài Gòn - Chợ Lớn, có hai chỗ đánh bạc rất nổi tiếng, đó là các sòng Kim Chung và  Đại Thế Giới. Trong số các trò chơi cờ bạc đó, có một trò gọi là xổ số đề, tức là xổ các cặp số đã được đề trên các tấm vé. Mỗi vé có hai con số, từ 00 đến 99. Khi bán hết một đợt vé mỗi vé giá 1 đồng thì thu được 100 đồng người ta lại "xổ", tức bắt thăm xem vé nào trúng. Nếu trúng thì ăn bảy mươi đồng Thầu được lời 30 đồng .

       Vì người Hoa thời đó ít người đọc được các con số dùng trong tiếng Việt, mà dân cờ bạc người Việt cũng có nhiều người không biết chữ, Do vậy người ta kèm theo mỗi con số là một hình vẽ con vật  để ai không biết số thì xem hình thí dụ: số 35 họ vẽ con dê, số 09 họ vẽ con cá lớn, số 11 họ vẽ con cá nhỏ, số 14 vẽ con chó, số 16 vẽ con bướm, v.v...

       Trong các chiếc vé cũng vẽ như vậy. Đây chỉ là những hình vẽ vô tình, nhưng từ từ hình thành con vật số đề và trong đó con Dê  có số 35 và 75. Các con số trên tờ vé có 40 hình vẽ con vật đại diện như sau :

00 : trứng vịt                                     01 - 41 - 81 : con cá trắng                  02 - 42 - 82 : ốc
03 - 43 - 83 : xác chết (con vịt)        04 - 44 - 84 : con công                       05 - 45 - 85 : con trùng
06 - 46 - 86 : con cọp                      07 - 47 - 87 : con heo                         08 - 48 - 88 : con thỏ

09 - 49 - 89 : con trâu                     10 - 50 - 90 : con rồng nằm                11 - 51 - 91 : con chó
12 - 52 - 92 : con ngựa                    13 - 53 - 93 : con voi                          14 - 54 - 94 : con mèo nhà
15 - 55 - 95 : con chuột                  16 - 56 - 96 : con ong                          17 - 57 - 97 : con hạc
18 - 58 - 98 : con mèo rừng            19 - 59 - 99 : con bướm                        20 - 60 : con rết (con rít)
21 - 61 : con đĩ  (cô gái lả lơi)        22 - 62 : bồ câu                                    23 - 63 : con khỉ
24 - 64 : con ếch                              25 - 65 : con ó                                      26 - 66 : rồng bay
27 - 67 : con rùa                              28 - 68 : con gà                                     29 - 69 : con lươn
30 - 70 : con cá đen                        31 - 71 : con tôm                                  32 - 72 : con rắn
33 - 73 : con nhện                           34 - 74 : con nai                                   35 - 75 : con dê
36 - 76 : bà vải                                 37 - 77 : ông trời                                  38 - 78 : ông địa
39 - 79 : thần tài                              40 - 80 : ông táo