Luận rằng : Bệnh bá hợp 100 mạch 1 ḍng, tất sinh ra bệnh, ư muốn ăn lại không ăn được, muốn đi không đi được, ăn uống hoặc có lúc ngon, hoặc có lúc ghét ăn, như lạnh không phải lạnh, như nóng không phải nóng, miệng đắng, tiểu tiện đỏ, các thuốc không trị được, uống thuốc vào th́ thổ, lợi dữ tợn, như có thần linh, thân h́nh như ḥa, mạch Vi, Sác.
Mỗi lần đi tiểu, đầu đau, 60 ngày lành, nếu lúc đi tiểu đầu không đau, rờn rợn, 40 ngày lành, nếu tiểu tiện khoan khoái nhưng đầu choáng váng 20 ngày lành.
Chứng này hoặc chưa bệnh mà thấy trước, hoặc bệnh 4, 5 ngày rồi xuất hiện, hoặc 20 ngày, hoặc 1 tháng rồi thấy, đều tùy chứng mà trị.
Bệnh Bá hiệp, phát hăn rồi, Bá hiệp, Tri mẫu thang chủ về bệnh ấy.
BÁ HIỆP, TRI MẪU THANG PHƯƠNG
Bá hiệp : 7 quả Tri mẫu : 3 lạng (thái)
Trước dùng nước rửa Bá hiệp, ngâm 1 đêm cho ra bọt trắng, bỏ nước, lại dùng nước suối 2 thăng đun lấy 1 thăng, bỏ bă. Lấy riêng 2 thăng nước suối đun Tri mẫu lấy 1 thăng, bỏ bă. Sau hiệp lại, đun lấy 1 thăng, 5 hiệp, uống nóng 2 lần.
Bệnh Bá hiệp hạ rồi, Hoạt thạch, Đại chữ thang chủ về bệnh ấy.
HOẠT THẠCH, ĐẠI CHỮ THANG PHƯƠNG
Bá hiệp : 7 quả Hoạt thạch : 3 lạng (đập vụn, bọc vải)
Đại chữ thạch 1 cục như ḥn đạn (đập vụn, bọc vải)
Trước dùng nước, rửa Bá hiệp, ngâm 1 đêm cho ra bọt trắng, bỏ nước, lại dùng 2 thăng nước suối, đun lấy 1 thăng. Lấy riêng 2 thăng nước suối, đun Hoạt thạch, Đại chữ, lấy 1 thăng, bỏ bă, sau hợp chung đun lấy 1 thăng rưỡi, chia ra uống nóng.
Bệnh Bá Hiệp thổ rồi, dùng Bá hiệp, kê tử hoàng thang chủ về bệnh ấy.
BÁ HIỆP, KÊ TỬ HOÀNG THANG PHƯƠNG
Bá hiệp : 7 quả (bổ ra) Kê tử hoàng : 1 quả
Trước dùng nước rửa Bá hiệp, ngâm 1 đêm cho ra bọt trắng, bỏ nước lại dùng 2 thăng nước suối đun lấy 1 thăng, bỏ bă, cho Kê tử hoàng nào khuấy đều đun c̣n 5 phân, uống nóng.
Bệnh Bá hiệp không trải qua Thổ, Hạ, phát hăn, bệnh h́nh như mới phát, Bá hiệp, Địa hoàng thang chủ về bệnh ấy.
BÁ HIỆP, ĐỊA HOÀNG THANG PHƯƠNG
Trước dùng nước rửa Bá hiệp, ngâm 1 đêm cho ra bọt trắng, bỏ nước, lại dùng nước suối 2 thăng, đun c̣n 1 thăng, bỏ bă, cho Địa hoàng trấp vào, đun lấy 1 thăng 5 hiệp, chia 2, uống nóng. Trúng bệnh, không uống nữa. Đại tiện nên như sơn.
Bệnh Bá hiệp, 1 tháng không giải, biến thành khát, Bá hiệp tẩy phương chủ về bệnh ấy.
BÁ HIỆP TẨY PHƯƠNG
Dùng 1 thăng Bá hiệp ngâm với 1 đấu nước 1 đêm, rửa ḿnh, rửa rồi ăn bánh lạt, chớ dùng đậu muối (tương).
Bệnh Bá hiệp, khát không bớt, Quát lâu, Mẫu lệ tán chủ về bệnh ấy.
QUÁT LÂU, MẪU LỆ TÁN PHƯƠNG
Quát lâu căn, Mẫu lệ ngang nhau.
Nghiền bột, uống 1 muỗng, ngày 3 lần.
Bệnh Bá hiệp biến ra phát nhiệt, Bá hiệp, Hoạt thạch tán chủ về bệnh ấy.
BÁ HIỆP, HOẠT THẠCH TÁN PHƯƠNG
Bá hiệp : 1 lạng (nướng) Hoạt thạch : 2 lạng
Nghiền bột, uống 1 muỗng, ngày uống 3 lần, được hơi lợi, ngưng uống, nhiệt trừ.
Bệnh Bá hiệp thấy ở Âm, dùng phép Dương để cứu đi, thấy ở Dương, dùng phép Âm để cứu đi. Thấy Dương, công Âm lại phát hăn, ấy là nghịch, thấy Âm công Dương lại hạ đi, đó cũng là nghịch.
Bệnh hồ hoặc trạng như thương hàn, im ỉm muốn ngủ, mắt không nhắm được, nằm dậy không yên, thối nát ở Hầu là Hoặc, ở Tiền âm, Hậu âm là Hồ, không muốn ăn uống, ghét nghe mùi thực vật, mặt mắt chợt đỏ, chợt đen, chợt trắng, thối nát ở thượng bộ th́ tiếng khản. Cam thảo tả Tâm thang chủ về bệnh ấy.
CAM THẢO TẢ TÂM THANG PHƯƠNG
Cam thảo : 4 lạng (nướng) Hoàng cầm : 3 lạng
Nhân sâm : 3 lạng Càn cương : 3 lạng
Hoàng liên : 1 lạng Đại táo : 12 quả
Bán hạ : nửa cân
Dùng 1 đấu nước đun c̣n 6 thăng, bỏ bă, lại đun uống nóng 1 thăng. Ngày 3 lần.
Cắn khoét ở hạ bộ (tiền âm) th́ họng khô, dùng Khổ sâm thang rửa đi.
KHỔ SÂM THANG PHƯƠNG
Khổ sâm 1 thăng, dùng 1 đấu nước đun c̣n 7 thăng bỏ bă, xông rửa, ngày 3 lần.
Cắn khoét ở Giang môn, Hùng hoàng xông đi.
Hùng hoàng nghiền bột đốt xông giang môn.
Người bệnh mạch Sác, không nóng, hơi phiền, im ỉm chỉ muốn nằm, mồ hôi ra, mới mắc bệnh 3, 4 ngày mắt đỏ như mắt tu hú, 7, 8 ngày, 4 khéo mắt đen, nếu ăn ngủ được, mủ đă thành. Xích tiểu đậu, Đương quy tán phương chủ về bệnh ấy.
XÍCH TIỂU ĐẬU, ĐƯƠNG QUY TÁN PHƯƠNG
Xích tiểu đậu 3 thăng (ngâm cho mọc mầm, phơi khô), Đương quy. Hai vị nghiền bột, uống 2 muỗng với tương thủy (nấu chín gạo, đổ vào trong nước lạnh, ngâm 5, 6 ngày, chế thành, vị chua, sắc trắng). Ngày uống 3 lần.
Dương độc làm nên bệnh, mặt đỏ loang lổ như vân gấm, yết hầu đau, thổ ra máu mủ, 3 ngày có thể trị, 7 ngày, không thể trị. Thăng ma, Biết giáp thang, chủ về bệnh ấy.
Âm độc làm nên bệnh, mặt, mắt xanh, ḿnh đau như đánh, yết hầu đau, 5 ngày có thể trị, 7 ngày không thể trị. Thăng ma, Biết giáp bỏ Hoàng kỳ, Thục tiêu chủ về bệnh ấy.
THĂNG MA, BIẾT GIÁP THANG PHƯƠNG
Thăng ma : 2 lạng Đương quy : 1 lạng
Cam thảo : 2 lạng (nghiền) Hùng hoàng : nửa lạng
Thục tiêu : 1 lạng (sao, bỏ mồ hôi)
Biết giáp : 1 lát to bằng ngón tay (nướng)
Dùng 4 thăng nước, đun lấy 1 thăng, uống hết 1 lần. Chặp lâu lại uống cho ra mồ hôi.
論 曰 ： 百 合 病 者 ， 百 脈 一 宗 ， 悉 致 其 病 也 。 意 欲 食復 不 能 食 ， 常 默 默 ， 欲 臥 不 能 臥 ， 欲 行 不 能 行 ， 欲 飲 食， 或 有 美 時 ， 或 有 不 用 聞 食 臭 時 ， 如 寒 無 寒 ， 如 熱 無 熱， 口 苦 ， 小 便 赤 ， 諸 藥 不 能 治 ， 得 藥 則 劇 吐 利 ， 如 有 神靈 者 ， 身 形 如 和 ， 其 脈 微 數 。
每 溺 時 頭 痛 者 ， 六 十 日 乃 愈 ； 若 溺 時 頭 不 痛 ， 淅然 者 ， 四 十 日 愈 ； 若 溺 快 然 ， 但 頭 眩 者 ， 二 十 日 愈 。
其 證 或 未 病 而 預 見 ， 或 病 四 、 五 日 而 出 ， 或 病 二十 日 或 一 月 微 見 者 ， 各 隨 證 治 之 。
百 合 病 發 汗 後 者 ， 百 合 知 母 湯 主 之 。
百 合 七 枚 （ 擘 ） 知 母 三 兩 （ 切 ）
上 先 以 水 洗 百 合 ， 漬 一 宿 ， 當 白 沫 出 ， 去 其 水 ，更 以 泉 水 二 升 ， 煎 取 一 升 ， 去 滓 ； 別 以 泉 水 二 升 煎 知 母， 取 一 升 ， 去 滓 ； 後 合 和 ， 煎 取 一 升 五 合 ， 分 溫 再 服 。
百 合 病 下 之 後 者 ， 滑 石 代 赭 湯 主 之 。
百 合 七 枚 （ 擘 ） 滑 石 三 兩 （ 碎 ， 綿 裹 ） 代 赭 石如 彈 丸 大 一 枚 （ 碎 ， 綿 裹 ）
上 先 以 水 洗 百 合 ， 漬 一 宿 ， 當 白 沫 出 ， 去 其 水 ，更 以 泉 水 二 升 ， 煎 取 一 升 ， 去 滓 ； 別 以 泉 水 二 升 煎 滑 石、 代 赭 ， 取 一 升 ， 去 滓 ； 後 合 和 重 煎 ， 取 一 升 五 合 ， 分溫 服 。
百 合 病 ， 吐 之 後 者 ， 用 後 方 主 之 。
百 合 七 枚 （ 擘 ） 雞 子 黃 一 枚
上 先 以 水 洗 百 合 ， 漬 一 宿 ， 當 白 沫 出 ， 去 其 水 ，更 以 泉 水 二 升 ， 煎 取 一 升 ， 去 滓 ， 內 雞 子 黃 ， 攪 勻 ， 煎五 分 ， 溫 服 。
百 合 病 ， 不 經 吐 、 下 、 發 汗 ， 病 形 如 初 者 ， 百 合地 黃 湯 主 之 。
百 合 七 枚 （ 擘 ） 生 地 黃 汁 一 升
上 以 水 洗 百 合 ， 漬 一 宿 ， 當 白 沫 出 ， 去 其 水 ， 更以 泉 水 二 升 ， 煎 取 一 升 ， 去 滓 ， 內 地 黃 汁 ， 煎 取 一 升 五合 ， 分 溫 再 服 。 中 病 ， 勿 更 服 。 大 便 當 如 漆 。
百 合 病 一 月 不 解 ， 變 成 渴 者 ， 百 合 洗 方 主 之 。
上 以 百 合 一 升 ， 以 水 一 斗 ， 漬 之 一 宿 ， 以 洗 身 。 洗已 ， 食 煮 餅 ， 勿 以 鹽 豉 也 。
百 合 病 ， 渴 不 差 者 ， 用 後 方 主 之 。
栝 蔞 根 牡 蠣 熬 等 分
上 為 細 末 ， 飲 服 方 寸 匕 ， 日 三 服 。
百 合 病 變 發 熱 者 ， 一 作 發 寒 熱 。 百 合 滑 石 散 主 之 。
百 合 一 兩 （ 炙 ） 滑 石 三 兩
上 為 散 ， 飲 服 方 寸 匕 ， 日 三 服 。 當 微 利 者 ， 止 服， 熱 則 除 。
百 合 病 見 於 陰 者 ， 以 陽 法 救 之 ； 見 於 陽 者 ， 以 陰法 救 之 。 見 陽 攻 陰 ， 復 發 其 汗 ， 此 為 逆 ； 見 陰 攻 陽 ， 乃復 下 之 ， 此 亦 為 逆 。
狐 蜮 之 為 病 ， 狀 如 傷 寒 ， 默 默 欲 眠 ， 目 不 得 閉 ，臥 起 不 安 ， 蝕 於 喉 為 蜮 ， 蝕 於 陰 為 狐 ， 不 欲 飲 食 ， 惡 聞食 臭 ， 其 面 目 乍 赤 、 乍 黑 、 乍 白 。 蝕 於 上 部 則 聲 喝 ， 〔一 作 嗄 〕 ， 甘 草 瀉 心 湯 主 之 。
甘 草 四 兩 黃 芩 三 兩 人 參 三 兩 乾 薑 三 兩 黃 連一 兩 大 棗 十 二 枚 半 夏 半 升
上 七 味 ， 水 一 斗 ， 煮 取 六 升 ， 去 滓 再 煎 ， 取 三 升， 溫 服 一 升 ， 日 三 服 。
蝕 於 下 部 則 咽 乾 ， 苦 參 湯 洗 之 。
蝕 於 肛 者 ， 雄 黃 熏 之 。
上 一 味 為 末 ， 筒 瓦 二 枚 合 之 ， 燒 ， 向 肛 熏 之 。 （ 《脈 經 》 云 ： 病 人 或 從 呼 吸 上 蝕 其 咽 ， 或 從 下 焦 蝕 其 肛 陰， 蝕 上 為 惑 ， 蝕 下 為 狐 ， 狐 惑 病 者 ， 豬 苓 散 主 之 ） 。
病 者 脈 數 ， 無 熱 ， 微 煩 ， 默 默 但 欲 臥 ， 汗 出 ， 初得 之 三 、 四 日 ， 目 赤 如 鳩 眼 ； 七 、 八 日 ， 目 四 眥 （一 本 此 有 黃 字 ） 黑 。 若 能 食 者 ， 膿 已 成 也 ， 赤 豆 當歸 散 主 之 。
赤 小 豆 三 升 （ 浸 ， 令 芽 出 ， 曝 乾 ） 當 歸
上 二 味 ， 杵 為 散 ， 漿 水 服 方 寸 匕 ， 日 三 服 。
陽 毒 之 為 病 ， 面 赤 斑 斑 如 錦 紋 ， 咽 喉 痛 ， 唾 膿 血， 五 日 可 治 ， 七 日 不 可 治 ， 升 麻 鱉 甲 湯 主 之 。
陰 毒 之 為 病 ， 面 目 青 ， 身 痛 如 被 杖 ， 咽 喉 痛 。 五日 可 治 ， 七 日 不 可 治 ， 升 麻 鱉 甲 湯 去 雄 黃 、 蜀 椒 主 之 。
升 麻 二 兩 當 歸 一 兩 蜀 椒 （ 炒 去 汗 ） 一 兩 甘 草二 兩 雄 黃 半 兩 （ 研 ） 鱉 甲 手 指 大 一 片 （ 炙 ）
上 六 味 ， 以 水
四 升 ， 煮 取 一 升 ， 頓 服 之 ， 老 小 再服 ， 取 汗 。 （《
肘 後 》 、 《 千 金 方 》 ： 陽 毒 用 升 麻湯 ， 無 鱉 甲 ， 有 桂 ： 陰 毒 用 甘 草 湯 ， 無 雄 黃 。 ）