Cây
xạ đen, nguồn dược liệu quý cần
được bảo vệ và duy trì
Xạ
đen là một loại cây thuốc nam mọc tự
nhiên trong các khu rừng của nước ta. Không
chỉ có tác dụng về mặt y học, cây
xạ đen còn có giá trị về mặt kinh
tế, và đây cũng là cây trồng "xóa đói
giảm nghèo" ở một số huyện của
tỉnh Hòa Bình. Tuy nhiên, loại cây quý này đang
dần cạn kiệt trước việc khai thác
ồ ạt của người dân.
Cây xạ đen được phân bố nhiều
ở các nước như: Trung Quốc, Việt Nam,
Myanmar, Thái-lan... Ở Trung Quốc, loại cây này thường
mọc ở độ cao từ 1.000 - 1.500 m. Còn ở
nước ta, xạ đen phân bố chủ yếu
tại các tỉnh Hà Nam, Quảng Ninh, Ninh Bình, Hòa Bình,
Vườn quốc gia Cúc Phương, Vườn
quốc gia Ba Vì, Thừa Thiên - Huế, Gia Lai...
Một nguồn dược liệu quý
Xạ đen là loại cây dạng bụi leo, dễ
trồng nên có thể trồng tận dụng đất
hai bên đường đi, bờ rào, bờ ao,
bờ kênh... và đặc biệt rất thích hợp
trồng xen canh. Mô hình trồng xen xạ đen
với những cây ăn quả hoặc lấy gỗ
vừa tạo môi trường sống thích hợp cho
cây phát triển tốt, vừa làm tăng giá trị
thu hoạch cho vườn cây, trang trại.
Theo kết quả khảo sát ở một số vùng,
vườn của tỉnh Hòa Bình đã trồng xen
lẫn các loại cây bản địa với xạ
đen như: cây trầm Aquilaria, cây sấu, cây trám
trắng... Xạ đen không đòi hỏi tốn công
sức chăm bón, không yêu cầu kỹ thuật cao và
nhiều diện tích đất. Việc trồng xen dưới
tán cây rừng và cây ăn quả sẽ làm tăng thêm
giá trị thu trên một đơn vị diện tích
đất.
Theo đông y thì cây xạ đen có vị đắng
chát, tính hàn, có tác dụng hữu hiệu trong điều
trị mụn nhọt, ung thũng, tiêu viêm, giải
độc, giảm tiết dịch trong xơ gan
cổ chướng và đặc biệt trong chữa
trị ung thư. Trong tài liệu nghiên cứu mới
nhất của Viện quân y 103 đã công nhận tác
dụng chữa trị bệnh của cây xạ đen
là làm hạn chế sự phát triển của các
khối u trong cơ thể người bệnh.
Thị trường tiêu thụ sản phẩm từ
cây thuốc nam xạ đen rất rộng lớn. Giá
bán các sản phẩm từ thân, cành cây xạ đen
khô dao động trung bình từ 120.000-150.000 đồng/kg;
còn các sản phẩm từ lá phơi khô dao động
từ 150.000- 170.000 đồng/kg.
Để bảo vệ và phát triển nguồn cây
xạ đen, trước hết cần có biện pháp
giảm sức chặt phá khai thác của người
dân địa phương, sau là tiến hành bảo
tồn nguồn gen cây thuốc quý với sự tham
gia của các tổ chức, các nhà khoa học. Chi
cục kiểm lâm tỉnh Hòa Bình đã có những
chương trình ươm tạo, bảo tồn, quy
hoạch và phát triển loại cây này.
Hiện nay, ở một số địa phương
của tỉnh Hòa Bình đang mở rộng phát
triển diện tích vườn trang trại trồng
cây xạ đen. Phát triển mở rộng diện tích
trồng xạ đen không những nhằm đáp
ứng nhu cầu của thị trường cung
cấp dược liệu quý mà còn giảm bớt
nạn khai thác, chặt phá bừa bãi cây xạ đen
trong nhân dân các địa phương, bảo tồn
phát huy được nguồn gen cây thuốc nam quý.
Một số vùng như: Lạc Sơn, Lương Sơn
đã triển khai nhân giống và quy hoạch vùng
trồng cây. Nhiều trang trại chuyên trồng
xạ đen phục vụ nhu cầu nguyên liệu cho
y học đã hình thành ở quy mô vừa và nhỏ
như: trang trại của lương y Đinh Thị
Phiển ở Lương Sơn với diện tích
khoảng 5 ha, trang trại của GS.TS Lê Thế Trung
ở bãi Đá Chông, ông Đinh Văn Thảo
trồng dưới tán rừng...
Biến xạ đen thành hàng hóa giá trị
Theo ông Nguyễn Tâm Minh, Chi cục phát triển lâm
nghiệp Hòa Bình, song song với các hoạt động
phát triển và bảo tồn cây dược liệu
là những chương trình, chiến lược, chính
sách trong phát triển lâm nghiệp của nước
ta. Vấn đề bảo tồn và phát triển cây
dược liệu nói chung và cây xạ đen nói riêng
trong những năm qua đã được quan tâm
khuyến khích. Tác dụng chữa trị bệnh
của các loài cây dược liệu là các loại
thuốc có nguồn gốc từ thảo mộc đã
được khẳng định mang lại giá
trị lớn. Phát triển làm giàu rừng kết
hợp giữa việc tận dụng tiềm năng
sẵn có của rừng, nghiên cứu trồng thêm các
loại dược liệu quý có giá trị bằng
phương thức canh tác nông lâm kết hợp. Hướng
phát triển khai thác rừng và các sản phẩm lâm
nghiệp không những góp phần tăng thu sản
phẩm mà còn gia tăng thu nhập cho người dân
và trách nhiệm của người dân với
rừng, với những loài cây con giá trị, bảo
vệ cân bằng sinh thái.
Hiện nay, trong công tác nghiên cứu chế biến,
đã có nhiều sản phẩm từ xạ đen
như: chè xạ đen, chè Bảo thọ xạ đen
được sao vàng hạ thổ... Đã có
một số công trình nghiên cứu cấp bộ
về cây xạ đen, công nhận tác dụng
chữa trị bệnh của xạ đen trong đó
có chất tác dụng làm hạn chế sự phát
triển của khối u rõ ràng. Tuy nhiên, vấn đề
quan trọng nhất là cần có biện pháp chiết
xuất hoạt tính để tạo ra viên thuốc nén
trong chữa trị bệnh.
Việc mở rộng và phát triển trồng cây
xạ đen là không khó, ở vùng có rừng là cây có
thể sinh trưởng phát triển tốt. Mặt khác,
đây được coi là cây trồng xóa đói
ở một số vùng dân tộc. Người Mường
và nhiều dân tộc khác vẫn vào rừng nhổ cây
xạ đen bán. Trước mắt, điều này
đã giải quyết phần nào những khó khăn
trong cuộc sống của người dân. Tuy nhiên,
đây không phải là một biện pháp lâu dài.
Để phát triển lâu dài và mang lại giá
trị kinh tế cao từ xạ đen thì cần có
những biện pháp quy hoạch nhân rộng trong
những rừng trồng, bảo vệ và khai thác
hợp lý.
Theo ông Minh, để tạo động lực phát
triển mở rộng hơn nữa cây xạ đen,
tạo thị trường chế biến tiêu
thụ, trước hết cần coi xạ đen là
một mặt hàng giá trị. Bên cạnh đó
cần có những nghiên cứu về kỹ thuật
nhân giống, trồng chăm sóc, các giải pháp lâm
sinh học để phát triển cây xạ đen. Ngành
y dược cũng cần có những nghiên cứu sâu
về hoạt tính chữa bệnh của loại cây
này để chế xuất ra thuốc chuyên chữa
trị các bệnh nan y.
|