Món ăn - bài thuốc phòng chống sốt xuất huyết

      Theo Đông y, sốt xuất huyết do nhiệt độc gây nên. Ban đầu, nhiệt độc tấn công mạnh và nhanh vào phần nông của cơ thể (phần vệ, khí) gây sốt cao; sau đó vào phần sâu hơn (phần dinh, huyết) làm nổi ban hoặc xuất huyết. Việc chọn lựa các món ăn - bài thuốc cần căn cứ vào bệnh trạng ở mỗi giai đoạn.

Kinh nghiệm lâu đời và thực tiễn mấy năm qua cho thấy, y học cổ truyền có vai trò và tiềm năng khá lớn trong việc phòng chống sốt xuất huyết, nhất là ở cộng đồng và các tuyến y tế cơ sở. Năm 1998, Bộ Y tế ban hành Phác đồ điều trị sốt xuất huyết bằng thuốc y học cổ truyền và phác đồ này đã thực sự phát huy tác dụng. Ngoài ra, năng lực can thiệp của y học cổ truyền đối với căn bệnh này còn tiềm ẩn ở việc sử dụng các dược thiện. Sau đây là một số món dùng trong từng giai đoạn cụ thể:

1. Giai đoạn nhiệt độc xâm phạm phần vệ

Bệnh nhân bị sốt (ban đầu có thể kèm theo cảm giác sợ lạnh), đau đầu, đau lưng, đau mình mẩy và cơ khớp, môi khô miệng khát, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng hoặc vàng mỏng; muộn hơn có thể xuất hiện triệu chứng mặt đỏ, mắt đỏ, chân tay tê bì, ngực bụng đầy tức, nôn hoặc buồn nôn, đại tiện táo kết hoặc lỏng nát, tiểu tiện sẻn đỏ... Các biểu hiện này tương đương với sốt xuất huyết độ 1 theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới.

- Lá dâu 5 g, cúc hoa 5 g, bạc hà 3 g, hoa mướp 10 g, mật ong 15 g. Các vị thuốc tán vụn, hãm với nước sôi trong bình kín, sau 20 phút thì dùng được, hòa mật ong uống thay trà trong ngày.

- Đạm đậu xị 15-20 g, kinh giới 3-6 g, ma hoàng 1-3 g, cát căn 20-30 g, chi tử 3 g, sinh thạch cao 60-90 g, gừng tươi 3 lát, hành tươi 2 củ, gạo tẻ 100 g. Đem các vị thuốc sắc chừng 5-10 phút, lấy nước nấu với gạo thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày.

- Kim ngân hoa 10 g, sơn tra 10 g, cúc hoa 10 g, mật ong 15-30 g. Các vị thuốc tán vụn, hãm với nước sôi trong bình kín, sau 20 phút thì dùng được, hòa thêm mật ong uống thay trà trong ngày.

- Lô căn 30 g, bạc hà 3-5 g, hãm với nước sôi trong bình kín, sau chừng 20 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày.

2. Giai đoạn nhiệt độc xâm phạm phần khí

Bệnh nhân sốt cao hoặc rất cao, đau đầu, đau lưng, môi khô miệng khát, mặt đỏ, mắt đỏ, ngực bụng bức bối không yên, đại tiện táo kết, tiểu tiện sẻn đỏ, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng khô... (tương đương với sốt xuất huyết độ 1).

- Thạch cao 30 g, tri mẫu 10-15 g, gạo tẻ 100-150 g, đường phèn 5 g. Các vị thuốc sắc kỹ lấy nước, cho gạo vào nấu thành cháo, hòa đường phèn, chia ăn 2-3 lần trong ngày.

- Thạch cao 30-45 g, lá tre tươi 30 g, trúc tâm 30 g, lô căn 30 g, gạo tẻ 100-150 g, hiệt lương, đường phèn 5 g. Các vị thuốc sắc lấy nước, nấu với gạo thành cháo, hòa đường phèn, chia ăn 2 lần trong ngày.

3. Giai đoạn nhiệt độc xâm phạm phần khí, dinh và huyết

Bệnh nhân sốt cao, môi khô miệng khát, tâm trạng bồn chồn không yên, có ban xuất huyết dưới da, tinh thần có thể u ám, chảy máu cam, nôn hoặc đại tiện ra máu, chất lưỡi đỏ giáng, rêu lưỡi vàng khô hoặc xám đen (tương đương sốt xuất huyết độ 2).

- Sinh thạch cao 60-90 g, sinh địa 15-20 g, lê 4-5 quả, ngó sen tươi 30 g, lá sen tươi nửa tàu, đường phèn lượng vừa đủ. Sắc sinh thạch cao, ngó sen và lá sen lấy chừng 1 bát nước; lê gọt vỏ, thái vụn rồi ép lấy nước cốt; hòa hai thứ nước với nhau, chế thêm đường phèn rồi chia uống vài lần trong ngày.

- Sinh thạch cao 30-60 g, huyền sâm 10 g, tê giác 3-5 g (có thể thay bằng thủy ngưu giác hoặc bột sừng trâu 6-10 g), lá sen tươi nửa tàu, đậu xanh 30 g, gạo tẻ 100 g. Sắc thạch cao, huyền sâm và sừng trâu lấy nước rồi nấu với đậu xanh và gạo thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày.

4. Giai đoạn hồi phục

Bệnh nhân hết sốt, ban xuất huyết lặn dần, cơ thể mệt mỏi, chán ăn, đầu choáng mắt hoa, lưng đau gối mỏi, ngủ kém, đại tiện lỏng nát...

- Sa sâm 20 g, mạch môn 10-15 g, gạo tẻ 100 g, đường phèn lượng vừa đủ. Các vị thuốc sắc kỹ, lấy nước nấu với gạo thành cháo, hòa đường phèn chia ăn vài lần trong ngày.

- Sinh địa 30 g, gừng tươi 2-3 lát, gạo tẻ 100 g. Sắc sinh địa và gừng lấy nước nấu với gạo thành cháo, chế thêm chút đường phèn, chia ăn vài lần trong ngày.

- Xương dê 1.000 g, gạo tẻ 100 g, hành tươi 2 củ, gừng tươi 3-5 g, gia vị vừa đủ. Xương dê đập vụn, ninh lấy nước rồi cho gạo vào nấu thành cháo, chế thêm gia vị, chia ăn vài lần trong ngày.

- Đẳng sâm 15 g, hoàng kỳ 20 g, bạch truật 12 g, mạch nha sao 12 g, trần bì 8 g, đại táo 10 g, gừng tươi 2 lát. Các vị tán vụn, hãm với nước sôi trong bình kín, sau 20 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày.

ThS Hoàng Khánh Toàn