Tác giả : BS. TRANG XUÂN CHI
MÔ TẢDạ cẩm còn gọi là cây loét mồm, ngón lợn, đứt lưỡi, chạ khẩu cắm.
Tên khoa học: Oldenlandia, Capitellata Kuntze.
Cây bụi leo bằng thân quấn. Cành lúc non hình bốn cạnh, về sau hình trụ, phình to ở những đốt. Lá mọc đối xứng, hình bầu dục, mặt trên nhẵn bóng, mặt dưới rất nhạt, lá kèm hình sợi. Cụm hoa là một xim phân đôi mọc ở kề lá hoặc đầu cành, gồm những đầu tròn mang hoa màu trắng hoặc trắng vàng, răng họp hình ống. Quả nang, chứa nhiều hạt rất nhỏ. Toàn cây có lông mịn. Mùa hoa quả vào tháng 5-7. Cây dạ cẩm dài 1-2m.
Dạ cẩm có hai loại: Loại thân tím và thân trắng, có lông và không có lông. Loại thân tím có lông được dùng phổ biến hơn, cây mọc hoang ở vùng rừng núi, nương rẫy, ven đường, chân núi đá vôi. Cây dạ cẩm có nhiều ở tỉnh Tây Bắc, miền Trung hoặc ở vùng đồi núi.
CÔNG DỤNG VÀ CÁCH DÙNG
Dạ cẩm dùng toàn cây, trong dạ cẩm có chứa nhiều chất tanin, ancaloi anthiraglucozit, saponin.
Dạ cẩm thường dùng phần từ mặt đất lên ngọn, lá non, thu hái quanh năm, đem về tưới rồi chặt nhỏ phơi khô hoặc sấy dòn, có mùi thơm như chè uống nước.
Kinh nghiệm dân gian dùng dạ cẩm làm thuốc chữa loét lưỡi, loét miệng. Mỗi lần uống cho 1-2 thìa canh bột dạ cẩm hãm nước sôi, uống 1-2 lần, hoặc cho vào ấm sắc hãm từ 12-20g uống thường xuyên trong ngày.
Từ những năm 60, các tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng từ kinh nghiệm dân gian, ngành Dược Nhà nước đã nấu cao dạ cẩm với mật ong đóng thành chai 300ml bán rộng rãi trên thị trường phía Bắc. Bệnh nhân đau dạ dày sử dụng có tác dụng rất tốt. Thời ấy dạ cẩm được coi là như một dược phẩm quý đối với bệnh đau dạ dày tá tràng.
Vừa qua tại Quy Nhơn, bệnh nhân Võ Hồng K., 60 tuổi, thường xuyên lở loét miệng. Ðiều trị bằng nhiều thuốc tân dược ngoại dạng uống hoặc bôi... vẫn không khỏi hẳn, ngừng thuốc lại tái phát. Sau đó bệnh nhân K. đã kiên trì sắc nước cây dạ cẩm dùng như uống nước trà, sau 2-3 tháng thấy giảm lở loét, ăn uống trở lại bình thường.
Dạ cẩm có tác dụng giảm đau, giảm sự tăng tiết của acid dạ dày (Acide Chlohydric - HCl). Nhờ cơ chế này, cao dạ cẩm có tác dụng rất tốt trong điều trị đau dạ dày tá tràng thể đa toan, làm bớt ợ chua, nóng rát vùng thượng vị. Bệnh nhân có cảm giác dễ chịu, khoan khoái, nhẹ bụng sau khi uống nước sắc dạ cẩm hoặc cao dạ cẩm.
Có thể phối hợp bột thơm dạ cẩm với mật ong hoặc với một ít bột cam thảo để uống. Ngày dùng bột dạ cẩm 20-40g. Theo chúng tôi, nhiều bệnh nhân viêm, lở loét lưỡi, miệng thường xuyên hoặc từng đợt (thường dễ nhầm với ec-péc niêm mạc khi chưa có chẩn đoán chuyên khoa), thay vì nghe theo quảng cáo về những loại thuốc "mì ăn liền" rồi mua dùng, dẫn đến nhiều phản ứng phụ có hại; Bước đầu, có thể nên dùng dạ cẩm vì rất có lợi, không gây tác dụng xấu. Ðối với trẻ em dùng dạ cẩm cũng rất tốt.
Dạ cẩm còn có hiệu quả trong điều trị vết thương. Cách dùng: giã nhỏ lá tươi dạ cẩm với ít muối đắp lên vết thương, giúp chóng lên da non, giải độc, thanh nhiệt, làm dịu đau, tiêu viêm, lợi tiểu.