Tắm thuốc - phương pháp chữa bệnh độc đáo của Đông y

Để tránh cảm lạnh, không nên tắm ngâm quá lâu, nhất là vào mùa đông.

Phương pháp này được gọi là Dược dục liệu pháp, kết hợp được tác dụng chữa bệnh của nước và thuốc. Tắm thuốc giúp chữa nhiều bệnh ngoài da, xương khớp và nhiều bệnh khác như viêm tắc động mạch chân, liệt bại 2 chân...

Phương pháp tắm thuốc xuất hiện từ ở Trung Quốc, cách đây hàng nghìn năm. Sách Lễ ký viết: "Đầu bị lở loét nên gội, thân mình có bệnh nên tắm". Sách Hoàng đế nội kinh khuyên rằng, nếu bị ngoại tà xâm nhập, nên tắm, ngâm cho ra mồ hôi để tà khí theo đó mà ra ngoài. Đặc biệt, cuốn Lý thược biền văn của Ngô Sư Cơ (đại biểu lỗi lạc của Dược dục liệu pháp) đã giới thiệu 79 phương thuốc tắm ngâm độc đáo.

Ở Việt Nam, dân gian cũng thường dùng nước sắc cây cỏ để tắm, ngâm với mục đích điều trị các chứng thấp khớp, dị ứng, lở ngứa, trĩ hạ...

Tùy theo phần thân thể ngâm trong dịch thuốc nhiều hay ít, người ta chia Dược dục liệu pháp làm 3 loại sau:

- Toàn thân dược dục: Ngâm toàn bộ cơ thể trong dịch thuốc (chứa trong bồn 250-300 lít) 20-30 phút, mỗi ngày 1 lần, 10 lần là 1 liệu trình. Thường dùng cho các bệnh lý nội khoa và da liễu.

- Bán thân dược dục: Ngâm nửa dưới cơ thể trong dịch thuốc, bệnh nhân ngồi cho nước ngập tới rốn. Mỗi lần ngâm trong 20-30 phút, mỗi ngày 1 lần, 10 lần là 1 liệu trình. Thường dùng cho các bệnh lý chi dưới như viêm khớp gối, viêm tắc động mạch chân, liệt bại hai chân.

- Cục bộ dược dục: Ngâm một bộ phận của cơ thể trong dịch thuốc hoặc tiếp xúc với dịch thuốc nhiều lần, bao gồm ngâm tay, ngâm chân, ngâm tứ chi, ngâm đầu, rửa mắt, rửa mặt... Riêng ngâm chân được chia làm hai hình thức: ngâm chân thấp và ngâm chân cao. Ngâm chân thấp (dịch thuốc chỉ ngập đến mắt cá) thường dùng cho những chứng như nấm chân, ra mồ hôi lòng bàn chân, bỏng bàn chân, bong gân khớp cổ chân, viêm xương gót... Ngâm chân cao (dịch thuốc ngập đến tận đầu gối) thường dùng cho những bệnh viêm khớp, viêm dây thần kinh, tê bì chi dưới, viêm tắc động mạch, các bệnh ngoài da ở hai chân.

Dược dục liệu pháp tác động lên cơ thể thông qua 2 yếu tố: thuốc và nước. Trải qua quá trình bào chế, đun nấu, các hoạt chất có tác dụng chữa bệnh trong dược liệu sẽ hòa tan vào nước hoặc tỏa ra theo hơi nước, tác động trực tiếp lên da và niêm mạc, hoặc ngấm vào trong cơ thể (qua niêm mạc mũi, miệng và thẩm thấu qua da), phát huy tác dụng chữa bệnh.

Tác động trực tiếp bên ngoài giúp chữa các bệnh lý ngoài da, bệnh vùng hậu môn và bộ phận sinh dục ngoài, bệnh mắt, các thương tổn phần mềm do sang chấn... nhờ khả năng sát khuẩn, tiêu viêm, giảm đau, chống phù nề, chống ngứa của dịch thuốc. Tác động bên trong giúp chữa các bệnh lý nội khoa. Tuy nhiên, hai con đường này ít khi thực hiện riêng rẽ mà thường phối hợp, hỗ trợ nhau.

Nước tác động lên cơ thể nhờ hai yếu tố: nhiệt độ và áp lực. Dịch thuốc ấm có tác dụng làm giãn mạch toàn thân và tại chỗ, thúc đẩy tuần hoàn huyết dịch, cải thiện công năng hấp thu của da, làm giãn cơ và giảm đau. Đối với các vết thương xung huyết thời kỳ đầu, việc ngâm trong dịch thuốc lạnh có khả năng làm co mạch và giảm xuất tiết. Áp lực của nước có tác dụng xoa bóp các bộ phận được ngâm, thúc đẩy quá trình hồi lưu của máu và dịch bạch huyết, làm giảm sưng nề và giảm đau.

Ngoài ra, dịch thuốc còn tác động lên các huyệt vị, nếu kết hợp với các động tác xoa bóp khi ngâm sẽ giúp cơ thể cân bằng âm dương, phục hồi công năng của các tạng phủ và làm lưu thông huyết mạch.

Dược dục liệu pháp có tính an toàn cao và hầu như không gây tác dụng phụ. Tuy nhiên, khi thực hành, cần chú ý:

- Những người bị bệnh cao huyết áp, vữa xơ động mạch, suy mạch vành, u mạch máu, suy tim, có tiền sử nhồi máu cơ tim, cơ địa dễ xuất huyết không nên tắm ngâm toàn thân trong dịch thuốc có nhiệt độ trên 39 độ C.

- Phụ nữ đang hành kinh và người bị dị ứng với dịch thuốc không nên tắm thuốc.

- Trước và sau bữa ăn ít nhất 30 phút, không nên tắm ngâm toàn thân.

- Không nên tắm thuốc trước khi ngủ.

ThS Hoàng Khánh Toàn, Sức Khỏe & Đời Sống