T�c giả : BS. PHAN MINH TR�
C�y hồi, c�n c� t�n đại hồi, đại hồi hương, b�t gi�c hồi hương, tiếng Bắc Kinh gọi l� Bajiao, t�n khoa học l� Illicium verum, thuộc họ hồi (Illiaceae), thường bị lầm với c�y hồi Nhật Bản (Illicium anisatum) hoặc c�y hồi n�i (Illicium griffithii) đều c� chất độc. Ngo�i ra, c�n c� c�y tiểu hồi (Foeniculum vulgare, họ Apiaceae) được di thực từ c�c nước v�ng Địa Trung Hải về trồng ở Việt Nam. C�y th�n thảo nhỏ, nh�n qua rất giống c�y th�a l�, to�n c�y khi v� n�t cũng c� m�i thơm của hồi. D�ng quả l�m thuốc với t�n hồi hương, th�nh phần ch�nh cũng l� tinh dầu (Anethol).
Trong dược liệu, khi n�i đến đại hồi hay b�t gi�c hồi hương l� n�i đến quả ch�n phơi kh� của c�y hồi.
M� tả c�y
Hồi l� c�y nhỡ, cao khoảng 2 - 6m, th�n thẳng to, c�nh thẳng, nhẵn, dễ g�y, l�c non m�u lục nhạt sau chuyển th�nh m�u x�m. Hoa mọc đơn độc ở n�ch l�, c�nh hoa m�u trắng ở ph�a ngo�i, m�u hồng ở ph�a trong. Quả hồi (d�n gian thường gọi nhầm th�nh hoa hồi) gồm c� 6-8 đại (c�nh), c� khi nhiều hơn, xếp th�nh h�nh sao, đường k�nh trung b�nh 2,5 - 3cm, l�c tươi c� m�u xanh, khi ch�n kh� cứng c� m�u n�u hồng. Hạt nhỏ h�nh trứng, n�u nhạt, nhẵn b�ng, nằm ở ch�nh giữa mỗi đại khi nứt l�m hai.
Ph�n bố, thu h�i
Ở Việt Nam, c�y hồi được trồng chủ yếu ở c�c tỉnh ph�a bắc: Lạng Sơn, Cao Bằng, Quảng Ninh. Ở Trung Quốc, c�y hồi được trồng chủ yếu ở 2 tỉnh Quảng Đ�ng v� Quảng T�y, cung cấp 90% tổng sản lượng to�n cầu.
Thu h�i quả ch�n v�o th�ng 7-9 v� th�ng 11-12, đem t�ch ra từng mảnh, bỏ hạt, rửa sạch rồi phơi trong m�t hoặc nắng nhẹ cho kh� hẳn.
Khi d�ng, c� thể đem tẩm rượu sao (c�ch giấy) hoặc tẩm nước muối sao qua (c�ch giấy). Cũng c� thể đem chưng cất lấy tinh dầu.
Th�nh phần h�a học ch�nh trong quả hồi l� tinh dầu, nếu cất bằng phương ph�p k�o hơi nước từ quả hồi tươi sẽ thu được h�m lượng 3-3,5%. Nếu để kh�, h�m lượng đạt 9 - 10%. Tinh dầu l� chất lỏng kh�ng m�u hoặc v�ng nhạt, c� m�i thơm đặc biệt, chứa 80-90% anethol, c�n lại l� c�c terpen, terpineola, pinen, dipenten. limonen,� Trong l� hồi cũng chứa chủ yếu l� tinh dầu nhưng kh�ng được d�ng l�m thuốc. Hạt hồi chỉ c� dầu b�o.
T�nh vị v� t�c dụng
Theo Đ�ng y, đại hồi c� vị cay, ngọt, t�nh �n (ấm), m�i thơm, c� t�c dụng kiện tỳ, khai vị, trừ đờm, ti�u thực, chỉ thống (giảm đau), s�t tr�ng, v�o 4 kinh Can, Thận, Tỳ, Vị. Thường d�ng chữa n�n mửa, đầy bụng, đau bụng, ti�u chảy, giải độc của thịt c�, tay ch�n nhức mỏi. Mỗi ng�y d�ng 4-8g, dạng thuốc h�m, thuốc sắc, hoặc 1-4g dạng thuốc bột. Ngo�i ra c�n d�ng quả hồi ng�m rượu c�ng với một số dược liệu kh�c để xoa b�p chữa t� thấp, nhức mỏi.
T�y y cũng đ� sử dụng quả hồi l�m thuốc trung tiện, k�ch th�ch ti�u h�a, lợi sữa. C� t�c dụng tr�n hệ thống thần kinh v� cơ (giảm đau, giảm co thắt ruột), được d�ng trong c�c bệnh l� đau dạ d�y, ruột. Tuy nhi�n, kh�ng n�n d�ng qu� nhiều sẽ bị ngộ độc với c�c triệu chứng say, run tay ch�n, xung huyết n�o v� phổi, c� khi co giật như động kinh. Tinh dầu hồi c� t�c dụng k�ch th�ch, l�m dễ ti�u, chống co giật, ức chế sự l�n men ruột, long đờm v� lợi tiểu nhẹ, l� th�nh phần c�c thuốc trị ho, thuốc xoa b�p ngo�i da, thuốc trị bệnh nấm da v� ghẻ.
Quả hồi c�n được d�ng l�m hương liệu, người ta chế rượu hồi (l�m rượu khai vị), l�m thơm kem đ�nh răng. Quả hồi l� th�nh phần kh�ng thể thay thế trong một số gia vị như bột c�-ri, bột n�m ngũ vị hương v� l� nguy�n liệu kh�ng thể thiếu trong m�n phở.
Nguy�n liệu b�o chế Tamiflu
Giờ đ�y, quả hồi đang trở th�nh cứu tinh của c�c nước c� dịch c�m gia cầm v� l� th�nh phần ch�nh để b�o chế thuốc trị c�m Tamiflu. C�c c�nh đồng trồng hồi b�t ng�t v�i trăm hecta ở Trung Quốc trở th�nh �vũ kh� quan trọng trong cuộc chiến to�n cầu trước nguy cơ đại dịch c�m gia cầm. Gi� hồi đ� tăng gấp 3 lần trong gần 4 th�ng qua, hiện tại l� 0,8 USD/pound (454g).
Kể từ khi thuốc Tamiflu được b�o chế ra c�ch đ�y gần 10 năm bởi Tập đo�n Gilead, California (Mỹ), ch�nh c�y Quinkina (chứ kh�ng phải c�y hồi) được d�ng l�m th�nh phần ch�nh của thuốc. Nhưng khi h�ng dược phẩm Roche Holding AG mua lại bản quyền b�o chế Tamiflu th� họ đ� thay Quinkina bằng hồi.
Tuy nhi�n, c�c chuy�n gia đ� khuyến c�o kh�ng n�n lạm dụng hồi v� chất chiết xuất từ hồi trong thuốc Tamiflu đ� trải qua qu� tr�nh chế biến rất phức tạp (để cho ra chất acid shikimic), chứ kh�ng giống như th�nh phần ban đầu. Ngo�i ra, trong tương lai, h�ng Roche đang c� kế hoạch điều chế chất acid shikimic n�y bằng phương ph�p l�n men để kh�ng c�n qu� phụ thuộc v�o nguồn hồi được trồng l�u nay.